Makat bölgesindeki doğuştan var olan damar ağlarının ve damardan zengin yastıkçıkların şişmesi, büyümesi, sarkması ve kanamaya yol açmasına hemoroid (basur, mayasıl) hastalığı denmektedir. Genç erişkin dediğimiz 20-40 yaş grubunda her dört kişiden birinde bu hastalığa rastlanmaktadır. 45-65 yaş grubunda ise sıklık daha da artmaktadır.
Burada en önemli sorun anal bölgedeki (barsak sisteminin en son kısmı) benzer probleme yol açabilen makat çatlağı, fistül, makat siğilleri, rektum ve anal kanal kanseri gibi hastalıkların arasında doğru tanıyı koyabilmek ve doğru tedaviyi uygulayabilmektir.
Kesin bir neden bilinmemekle birlikte kabızlık, büyük tuvalet esnasında ıkınma, uzun süre tuvalette oturma, hamilelik, uzun süre ayakta durma makat etrafındaki toplardamarlarda basınç ve kan damarlarında genişlemeye neden olmaktadır. Bazı genetik hastalıklar, sık ishal olma, uzun süre ayakta kalan meslek grupları, dışkı yumuşatıcı ilaçların bilinçsiz kullanımı diğer nedenler arasında yer almaktadır.
Makat bölgesinde ağrılı ya da ağrısız şişlik, akıntı, dışkılama esnasında ya da sonrasında damla damla açık kırmızı renkli kanama ve kaşıntı görülebilir. İç hemoroidler genellikle ağrısız iken, dış hemoroidlerde pıhtı birikip (tromboze olma) ani olarak şişme sonrası şiddetli ağrı görülebilir. Meme tarzı dışarı sarkan mukozanın anodermi (anal bölgedeki cilt) ıslatması, dışkının dışarı taşması sonrası makatta tahriş ve kaşıntıya, çamaşırda kirlenmeye yol açabilir. Kanama ile şiddetli ağrı olması ve dışkılamadan sonra ağrının uzun süre devam etmesi durumunda anal fissürden (makat çatlağı) şüphelenmek gerekmektedir.
Kesin bir şekilde hayır diyebiliriz. Farklı doku tipi ve mekanizmalarla geliştiği için hemoroidlerin kansere dönüşmesi mümkün değildir. Ancak bu konuda dikkat edilmesi ve asla ihmal edilmemesi gereken bağırsak kanseri ile hemoroid hastalığının bulgularının birbiriyle karışabilmekte ve bazen birlikte görülebilmektedir. Bu durum ne yazık ki hastalarda kolon ve rektum kanserinin erken tanısında gecikmeye yol açabilmekte sonuçta makatın iptal edilerek büyük tuvaletin torba ile dışarı alınmasına (kalıcı kolostomi) kadar gidebilmektedir. Dışkılama alışkanlığında en küçük bir değişiklikte genel cerrahi uzmanına başvurulmalıdır. Bu nedenle hemoroid tanısı konulduğunda ayaküstü yöntemlerle tedavi geçiştirilmemeli, makattan kanamanın nedeni kesin olarak ortaya konulmalı, mutlak suretle kalın bağırsak ve rektum tümörü dışlanmalı daha sonra hemoroid tedavisi uygulanmalıdır.
Makat bölgesinde herhangi bir şişlik olup olmadığını kontrol edilerek dış hemoroid tespiti yapılabilir. Sonrasında ise rektal muayene yapılarak kanamaya yol açan kanser hastalığı dışlanabilir. Eğer iç hemoroid söz konusuysa ailede kolon yada rektum kanseri hikayesi olanlarda rektoskopi ile daha net bir şekilde makat bölgesi incelenebilir. Dışkılama sırasında ve sonrasında devam eden ağrı genellikle anal fissür (makat çatlağı) hastalığında görülmektedir.
Başarılı tedavi için öncelikle diğer kanama yapan nedenler (makat çatlağı (anal fissür), makat sarkması (prolapsus) ile birlikte veya tek başına anal inkontinans (dışkı kaçırma), rektum ve bağırsak kanseri gibi dışlanmalı hastalığın doğru evrelemesi yapılmalıdır.
Hemoroid hastalığı ameliyatsız veya ameliyatlı olarak tedavi edilebilir. Evre 1 de uygulanan ameliyatsız yöntemde dışkılama alışkanlığının düzeltilmesi, diyetin düzenlenmesi (bol sebze ve meyveden oluşan yüksek posalı diyet, bol su içme, kafeinli ve salçalı yiyeceklerin azaltılması), 38-40 dereceye kadar ısıtılan suda oturma banyoları, ağızdan alınan lenf ve kan dolaşımını düzeltebilen bazı ilaçlar ve makat çevresine uygulanan krem ve fitiller yer almaktadır. Evre 2 ve 3 te ise laser, bağlama yöntemi (lastik band ligasyon), doppler ile hemoroidal arter ligasyonu (bağlanması), kurutucu madde uygulanması (skleroterapi), infrared koagulasyon gibi yöntemlerle yatışa gerek kalmadan ayaktan, kısa sürede, kolay ve hızlı şekilde yüksek başarı oranları ile tedavi uygulanmaktadır. Bantlama girişimi yöntemi uygun olmayan teknikle ve deneyimsiz kişiler tarafından yapıldığı takdirde şiddetli ağrılara sebep olabilir. Bu nedenle bu yöntemin tecrübeli doktorlar tarafından yapılması gerekir. Genelde hastanede yatmayı gerektirmeyen Laser uygulama ile sıfır mukoza hasarı, işlem sonrası çok az ağrı, erken dönem iş başı sağlanabilmesi nedeniyle yüksek hasta konforu nedeniyle son dönemlerde sıklıkla uyguladığımız yöntemlerin başında yer almaktadır. Evre 4 te ise cerrahi girişimler kaçınılmaz olmakta hemoroidlerin cerrahi olarak çıkarılması gerekmektedir.
Evre 1: Belirgin hemoroidal damarlar, sarkma yok
Evre 2. Ikınma ile makattan dışarı sarkma var kendiliğinden düzeliyor
Evre 3. Dışkılama ya da ıkınma ile dışarı sarkma var ancak el ile geri itilerek düzeliyor
Evre 4. Tamamen dışarı sarkma var hiçbir şekilde geri itilemiyor
